
Σκάκι και παιδιά
Δημιουργική απασχόληση
Πέρα από τις βασικές βιολογικές ανάγκες, ο καθένας μας ασχολείται καθημερινά και με διάφορα άλλα θέματα.
Πολλές φορές οι ασχολίες είναι επιφανειακές π.χ. παρακολούθηση τηλεόρασης με τις ώρες. Άλλες είναι μεμονωμένες π.χ. μια εκδρομή στο βουνό για σκι μια φορά το χρόνο. Σε κάποιες όμως διαθέτουμε πολύ χρόνο και τις επαναλαμβάνουμε συστηματικά, αυτές λέμε ότι αποτελούν το χόμπι μας. Μπορεί να είναι κάποιο άθλημα, κάποια τέχνη, κάποιο παιχνίδι, οτιδήποτε.
Γιατί καταναλώνουμε τον πολύτιμο χρόνο μας σε αυτό;
Η απάντηση είναι ότι σε όλες τις περιπτώσεις αφιερώνουμε χρόνο σε μια δημιουργική απασχόληση, γιατί μέσα από αυτή εκπαιδεύουμε το νου μας, τις δεξιότητές μας, το σώμα μας, την ικανότητα να επικοινωνούμε με τους γύρω μας, την ικανότητα να συνεργαζόμαστε με τρίτους.
Ας περάσουμε στο σκάκι. Ας υποθέσουμε ότι ένα παιδί δημοτικού ή γυμνασίου γράφεται σε ένα σκακιστικό σύλλογο, ή ξεκινά σκακιστικά μαθήματα στο σχολείο.
Τι δίνει ένα παιχνίδι όπως το σκάκι σε αυτό το παιδί σε πρώτο επίπεδο, πριν την όποια εμβάθυνση;
Η απάντηση είναι κοινή για όλα τα παιχνίδια. Δίνει την ευχαρίστηση της συμμετοχής σε μια ανταγωνιστική δραστηριότητα με συνομήλικους, μέσα από την οποία αναπτύσσεται η ικανότητα της επικοινωνίας με τους γύρω του.
Είναι μια από τις βασικότερες διεργασίες κοινωνικοποίησης ενός νεαρού ατόμου. Προσπερνώντας το σώμα θα επικεντρωθούμε στο νου.
Το σκάκι είναι ένα παιχνίδι αποφάσεων, στρατηγικής και τακτικής.
Σε κάθε κίνηση ο παίκτης καλείται να καταστρώσει σχέδιο σε μεγάλη κλίμακα (στρατηγική), σχέδιο σε μικρή κλίμακα (τακτική) και να επιλέξει μία κίνηση που εξυπηρετεί κατά προτίμηση και τα δύο (απόφαση).
Το σκάκι δεν είναι μόνο παιχνίδι λογικής ή αν προτιμάτε η λογική που απαιτείται είναι τόσο περίπλοκη που δεν μπορεί να μετρηθεί μέχρι τέλους.
Προσωπικά θεωρώ ότι το σκάκι διαθέτει ελαφρώς χαοτική δομή και δεδομένου του πρακτικά άπειρου αριθμού θέσεων που μπορούν να προκύψουν, προσομοιάζει ένα χαοτικό σύστημα.
Αυτό σημαίνει ότι κάθε κίνηση μπορεί να έχει συνέπειες που προβλέπονται πολύ δύσκολα και σε μεγάλο βάθος κινήσεων. Το σκάκι είναι ευτυχώς ένα δύσκολο παιχνίδι, διαφορετικά θα είχε ήδη λυθεί με τη βοήθεια υπολογιστών.
Τα θετικά στοιχεία του σκακιού
Τα τελευταία χρόνια το σκάκι στην Ελλάδα γνωρίζει μεγάλη άνθιση ιδιαίτερα στις μικρές ηλικίες. Πολλοί γονείς αποφασίζουν να εγγράψουν τα παιδιά τους σε κάποιο σκακιστικό σύλλογο ή σε κάποιο σκακιστικό τμήμα του σχολείου το οποίο εντάσσεται στις εξωσχολικές δραστηριότητες του συλλόγου γονέων.
Γνωρίζουν ότι το σκάκι βοηθά στη διάπλαση του χαρακτήρα και την ανάπτυξη της σκέψης των παιδιών τους, ωστόσο ενδέχεται να μη γνωρίζουν όλες τις θετικές επιδράσεις του σκακιού στον άνθρωπο.
Κάποιοι λένε ότι το σκάκι είναι τέχνη. Άλλοι λένε ότι είναι επιστήμη.
Πάνω από όλα όμως το σκάκι είναι παιχνίδι.
Όπως όλα τα παιχνίδια (πχ. ποδόσφαιρο, μπάσκετ κλπ.), το σκάκι προσφέρει στους συμμετέχοντες σε αυτό, συναισθήματα χαράς, διασκέδασης, ευγενούς άμιλλας και δημιουργικότητας.
Η βασική όμως διαφορά με όλα τα άλλα δημοφιλή αθλήματα είναι ότι εξασκεί σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό τη σκέψη.
Ένα παιδί, λοιπόν, βοηθιέται από τη γνωριμία με το σκάκι:
α) Να κατανοεί και να αξιολογεί ταυτόχρονα την πραγματικότητα γύρω του.
β) Να αυξάνει την κριτική σκέψη, τη λογική ανάλυση, την μεθοδικότητα και την προσοχή.
γ) Να αναπτύσσει μια σειρά αξίες και συμπεριφορές όπως η σοβαρότητα, η αυτοκριτική στάση και η υπευθυνότητα.
Έτσι το σκάκι δεν βοηθά μόνο στην ανάπτυξη της ευφυΐας των παιδιών αλλά και στο να αξιοποιούν την ευφυΐα τους για δημιουργικούς στόχους. Και όλα αυτά συνδυάζοντας την ευχαρίστηση που προσφέρει ένα παιχνίδι.
Περιττεύει, βέβαια, να πούμε πόσο κρίσιμες είναι η παραπάνω αρετές και ικανότητες για ένα παιδί που αρχίζει να διαμορφώνει την προσωπικότητά του. Η ενδυνάμωσή τους αποτελεί ακριβώς δείγμα ενηλικίωσης και ξεπεράσματος εκείνων των γνωρισμάτων που θεωρούνται ένδειξη ανωριμότητας.
Βοηθώντας στην ανάπτυξη της ευφυΐας και της προσοχής, το σκάκι μπορεί να συνεισφέρει θετικά στη βελτίωση της επίδοσης των παιδιών στο σχολείο.
Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει αρκετές μελέτες αναφορικά με την επίδραση του σκακιού στον άνθρωπο. Όλες αυτές οι μελέτες επιβεβαιώνουν τις ευεργετικές συνέπειες που έχει το σκάκι σε παιδιά και ενήλικες:
Μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε διάρκεια ενός έτους από τον καθηγητή Stuart Mangulies στη Νέα Υόρκη το 1993 ερεύνησε την επίδραση του σκακιού στην αποδοτικότητα των παιδιών στο διάβασμα. Μαθητές δύο τάξεων από δέκα σχολεία πήραν μέρος στην έρευνα αυτή και χωρίστηκαν σε δύο ομάδες ίδιου μαθησιακού επιπέδου. Στην πρώτη ομάδα οι μαθητές ασχολούνταν συστηματικά με το σκάκι ενώ στη δεύτερη όχι. Το αποτέλεσμα της μελέτης έδειξε ότι η ομάδα των παιδιών που είχε ενασχόληση με το σκάκι είχε καλύτερες επιδόσεις στο διάβασμα από την άλλη ομάδα παιδιών.
Μια σειρά από παρόμοιες έρευνες σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Αγγλία και το Βέλγιο έδειξαν ότι μαθητές που ασχολούνταν με το σκάκι παρουσίασαν βελτίωση έως 60% στην σχολική τους επίδοση με καλύτερη απόδοση στα μαθηματικά και στα γλωσσικά μαθήματα καθώς επίσης και στην ευρύτερη ακαδημαϊκή τους εξέλιξη.
Συμπεράσματα
Τα παραπάνω στοιχεία έχουν οδηγήσει κυβερνήσεις περισσοτέρων από 70 χωρών να προωθήσουν το σκάκι με διάφορους τρόπους θεωρώντας ότι βοηθά στη διαπαιδαγώγηση των νέων. Επίσης, παραπάνω από 30 χώρες όπως η Ρωσία, η Ισλανδία, ο Καναδάς, η Βουλγαρία, η Ισπανία και η Βενεζουέλα έχουν εντάξει το σκάκι στο επίσημο πρόγραμμα των σχολείων.
Πρόσφατα, η γειτονική Τουρκία με μια εντυπωσιακή κίνηση ενέταξε το σκάκι στο επίσημο εκπαιδευτικό της πρόγραμμα με την πρόσληψη 12.000 προπονητών στα δημοτικά σχολεία.
Το σκάκι δεν είναι μόνο ατομικό αγώνισμα, στην Ελλάδα τουλάχιστον τη μερίδα του λέοντος καταλαμβάνουν οι διασυλλογικές διοργανώσεις. Είναι ενδιαφέρουσες γιατί συνδυάζουν την πολυπλοκότητα του ατομικού αθλήματος, όπως περιεγράφηκε παραπάνω, με αυτή του ομαδικού.
Το ομαδικό σκάκι δεν είναι απλά το σύνολο επιμέρους ατομικών αναμετρήσεων, κάθε ομάδα είναι ζωντανός οργανισμός με τις δικές της απαιτήσεις από τα μέλη της, τους παίκτες.
Στις διασυλλογικές διοργανώσεις κάθε συμμετέχων προσπαθεί να εξυπηρετήσει το καλό του συνόλου.
Είναι προφανές ότι το καλό του κάθε μέλους ξεχωριστά εξυπηρετεί σε γενικές γραμμές και το καλό του συνόλου. Το βασικότερο όφελος από τα ομαδικά πρωταθλήματα είναι η χαλιναγώγηση του «εγώ» του σκακιστή. Μια νοοτροπία στηριγμένη στο «νίκη ή τίποτα» δεν έχει θέση σε μια ομάδα.
